เส้นเลือดขอด โรคที่นักเดินทางต้องระวัง
การเดินทางไกลไม่ว่าจะโดยเครื่องบิน รถไฟ หรือรถยนต์ มักมาพร้อมกับความตื่นเต้นและประสบการณ์ใหม่ ๆ แต่ในขณะเดียวกัน ก็แฝงด้วยความเสี่ยงต่อสุขภาพที่หลายคนอาจไม่ทันระวัง หนึ่งในนั้นคือ เส้นเลือดขอด ซึ่งพบได้บ่อยโดยเฉพาะในผู้ที่ต้องอยู่ในท่าเดิมนาน ๆ โดยไม่ได้เคลื่อนไหวร่างกาย
เส้นเลือดขอด (Varicose Veins) เป็นภาวะที่หลอดเลือดดำ โดยเฉพาะบริเวณขา มีการโป่งพองและขยายตัวผิดปกติ ซึ่งเกิดจากความผิดปกติของลิ้นในหลอดเลือดดำที่ทำหน้าที่ป้องกันการไหลย้อนกลับของเลือด เมื่อกลไกนี้บกพร่อง เลือดจะไหลย้อนกลับและคั่งอยู่ในหลอดเลือด ทำให้เกิดเส้นเลือดขอดขึ้น
สำหรับนักเดินทางที่ต้องนั่งเครื่องบิน รถไฟ หรือรถยนต์เป็นเวลานาน ความเสี่ยงของการเกิดเส้นเลือดขอดจะเพิ่มสูงขึ้น หากไม่มีการเคลื่อนไหวที่เพียงพอ นอกจากเส้นเลือดขอดแล้ว ภาวะที่เกี่ยวข้อง เช่น ลิ่มเลือดอุดตันในหลอดเลือดดำลึก (Deep Vein Thrombosis DVT) ก็อาจเกิดขึ้นได้ ซึ่งเป็นภาวะที่อันตรายถึงชีวิต
ทำไมนักเดินทางจึงเสี่ยงต่อการเกิดเส้นเลือดขอด?
การนั่งในท่าเดิมเป็นเวลานานโดยไม่ได้ขยับเขยื้อน เช่น การนั่งบนเครื่องบินนานกว่า 4 ชั่วโมง หรือการนั่งรถนาน ๆ โดยไม่ลุกเดินเลย เป็นพฤติกรรมที่ทำให้การไหลเวียนของเลือดในร่างกายช้าลง โดยเฉพาะบริเวณขา ทำให้เลือดมีแนวโน้มคั่งอยู่ในหลอดเลือดและเกิดแรงดันภายในหลอดเลือดดำสูงขึ้น ซึ่งเป็นปัจจัยสำคัญที่นำไปสู่การเกิดเส้นเลือดขอด
ยิ่งถ้าบุคคลนั้นมีปัจจัยเสี่ยงร่วมด้วย เช่น
- มีประวัติครอบครัวเป็นเส้นเลือดขอด
- อายุที่มากขึ้น (โดยเฉพาะวัย 40 ปีขึ้นไป)
- เพศหญิง (ฮอร์โมนมีผลต่อความยืดหยุ่นของหลอดเลือด)
- มีน้ำหนักเกินหรืออ้วน
- ตั้งครรภ์
- เคยนั่งหรือยืนนานเป็นกิจวัตร
ภาวะแทรกซ้อนที่อันตราย : ลิ่มเลือดอุดตันในหลอดเลือดดำลึก (DVT)
หนึ่งในภาวะแทรกซ้อนที่ควรตระหนักอย่างยิ่ง คือการเกิดลิ่มเลือดในหลอดเลือดดำส่วนลึก (Deep Vein Thrombosis DVT) ซึ่งอาจเกิดขึ้นจากการนั่งเป็นเวลานาน ทำให้เลือดไหลเวียนช้าจนกลายเป็นลิ่มเลือด หากลิ่มเลือดนี้เคลื่อนตัวเข้าสู่ปอด อาจทำให้เกิดภาวะ ลิ่มเลือดอุดตันในปอด (Pulmonary Embolism) ซึ่งเป็นภาวะรุนแรงและอาจเป็นอันตรายถึงชีวิตได้
นักเดินทางที่เคยมีประวัติ DVT หรือมีปัจจัยเสี่ยงอื่น ควรได้รับคำแนะนำจากแพทย์ก่อนการเดินทาง โดยเฉพาะในเที่ยวบินระยะไกล
ถุงน่องเส้นเลือดขอด (Compression Stockings) คืออะไร?
ถุงน่องเส้นเลือดขอดเป็นอุปกรณ์ทางการแพทย์ชนิดหนึ่งที่ออกแบบมาเพื่อช่วยเพิ่มแรงดันจากภายนอกให้กับหลอดเลือดดำบริเวณขา โดยเฉพาะบริเวณข้อเท้าและน่อง ซึ่งเป็นจุดที่เลือดมักคั่งค้างมากที่สุด
แรงดันที่เหมาะสมจะช่วยบีบให้หลอดเลือดดำแคบลง ส่งผลให้ลิ้นในหลอดเลือดสามารถปิดได้ดีขึ้น ช่วยให้เลือดไหลกลับขึ้นสู่หัวใจได้สะดวก ลดอาการบวม ปวดเมื่อย และป้องกันไม่ให้หลอดเลือดขยายตัวจนกลายเป็นเส้นเลือดขอด
ประโยชน์ของถุงน่องเส้นเลือดขอดสำหรับนักเดินทาง
การใช้ถุงน่องเส้นเลือดขอดระหว่างเดินทาง มีประโยชน์อย่างมาก โดยเฉพาะในผู้ที่มีความเสี่ยงสูง หรือเคยมีประวัติของเส้นเลือดขอดมาก่อน ดังนี้:
1. ลดอาการบวมและอ่อนล้าที่ขา
การนั่งนาน ๆ ทำให้เลือดไหลเวียนกลับได้ยาก ถุงน่องจะช่วยส่งเสริมการไหลเวียนเลือด ทำให้ไม่รู้สึกเมื่อยล้าหรือบวมมาก
2. ป้องกันการเกิดเส้นเลือดขอด
หากใช้ถุงน่องอย่างต่อเนื่อง โดยเฉพาะในผู้ที่มีความเสี่ยงสูง จะช่วยชะลอหรือป้องกันการเกิดเส้นเลือดขอดในระยะยาวได้
3. ลดความเสี่ยงของภาวะ DVT
ในบางกรณี แพทย์อาจแนะนำให้สวมถุงน่องแรงดันระดับเฉพาะ เพื่อป้องกันการเกิดลิ่มเลือดโดยตรง โดยเฉพาะในเที่ยวบินระยะไกลหรือในผู้ที่มีความเสี่ยงสูง
วิธีการเลือกและสวมใส่ถุงน่องเส้นเลือดขอด
1. เลือกประเภทถุงน่องให้เหมาะกับความต้องการ
ถุงน่องเส้นเลือดขอดมีหลายแบบให้เลือกตามระดับความรุนแรงของอาการและลักษณะการใช้งาน เช่น
- ความยาวใต้หัวเข่า-ปลายเท้า เหมาะกับผู้ที่มีเส้นเลือดขอดตั้งแต่ข้อเท้าขึ้นไปถึงใต้พับเข่า
- ความยาวเหนือหัวเข่า-ปลายเท้า เหมาะกับผู้ที่มีเส้นเลือดขอดตั้งแต่ข้อเท้า-ข้อพับเข่า
- ความยาวต้นขา-ปลายเท้า เหมาะกับผู้ที่มีเส้นเลือดขอดตั้งแต่ข้อเท้าขึ้นไปถึงต้นขา
2. เลือกระดับแรงดันที่เหมาะสม
แรงดันในถุงน่องวัดเป็นหน่วยมิลลิเมตรปรอท (mmHg) โดยมีหลายระดับ:
- ระดับ 1 มีแรงบีบ (18-21 mmHg) เหมาะกับการป้องกัน หรือเพิ่งเริ่มเป็น (ผู้ที่เพิ่งเริ่มเป็นเส้นเลือดขอด เส้นเลือดแบบฝอยแตกเป็นเส้นเล็กๆคล้ายแพใยแมงมุม ยังไม่นูน แนะนำให้ใส่ระดับ 1)
- ระดับ 2 มีแรงบีบ (23-32 mmHg) เหมาะกับผู้ที่เป็นเส้นเลือดขอดมานานแล้ว (ผู้ที่เป็นเส้นเลือดขอดมานานเส้นเลือดขอดนูน มีอาการปวดบวม แนะนำให้ใส่ระดับ 2)
3. ขนาดต้องพอดี ไม่หลวมหรือคับเกินไป
การวัดขนาดที่ถูกต้องควรทำตอนเช้า เพราะเป็นช่วงที่ขายังไม่บวม โดยวัดส่วนต่าง ๆ ดังนี้:
- รอบข้อเท้า: จุดที่เล็กที่สุดเหนือกระดูกข้อเท้า
- รอบน่อง: จุดที่ใหญ่ที่สุดของน่อง
- รอบต้นขา: สำหรับถุงน่องแบบยาว
- ความยาวจากพื้นถึงเข่าหรือต้นขา: ขึ้นอยู่กับชนิดของถุงน่อง
4. วิธีสวมใส่ถุงน่องเส้นเลือดขอดอย่างถูกต้อง
ขั้นตอนการใส่ :
1. ใส่ทันทีหลังตื่นนอน ขาขณะยังไม่บวม จะสวมได้ง่ายและมีประสิทธิภาพมากที่สุด
2. ใช้มือค่อย ๆ รูดจากบนลงล่าง เริ่มจากการกลับถุงน่องครึ่งหนึ่ง แล้วสวมจากปลายเท้าขึ้นไปอย่างระมัดระวัง
3. อย่าดึงแรงหรือพับขอบถุงน่อง อาจทำให้แรงกดผิดจุด และเกิดการกดรัดเกินไป
4. เช็คความเรียบร้อย ถุงน่องต้องแนบสนิทพอดี ไม่มีรอยพับหรือรอยย่น
เคล็ดลับสุขภาพขา สำหรับนักเดินทาง
นอกจากการใช้ถุงน่องเส้นเลือดขอดแล้ว นักเดินทางควรดูแลสุขภาพหลอดเลือดขาด้วยวิธีง่าย ๆ ดังนี้
- ขยับร่างกายบ่อย ๆ: หากอยู่บนเครื่องบิน ให้ลุกเดินทุก 1-2 ชั่วโมง ถ้านั่งรถ ควรแวะจอดและลงเดินบ้าง
- หมุนข้อเท้า กระดกปลายเท้า: ขณะนั่งสามารถทำได้ทุก 15-30 นาที เพื่อกระตุ้นการไหลเวียนเลือด
- ยกขาสูงบ้างเมื่อมีโอกาส: ช่วยลดแรงดันในหลอดเลือด
- ดื่มน้ำให้เพียงพอ: ลดความหนืดของเลือด
- หลีกเลี่ยงการใส่เสื้อผ้าคับแน่น: โดยเฉพาะรอบเอวหรือต้นขา
แม้ว่าเส้นเลือดขอดจะดูเป็นปัญหาสุขภาพเล็กน้อยในช่วงแรก แต่หากปล่อยไว้โดยไม่ดูแล อาจนำไปสู่ภาวะที่รุนแรงกว่า เช่น ลิ่มเลือดอุดตันในหลอดเลือดดำ หรือแผลเรื้อรังบริเวณขา นักเดินทางควรให้ความสำคัญกับการดูแลหลอดเลือด โดยเฉพาะเมื่อรู้ว่าต้องเดินทางไกลการใช้ถุงน่องเส้นเลือดขอดเป็นวิธีหนึ่งที่สามารถช่วยป้องกันได้อย่างมีประสิทธิภาพ ทั้งยังง่าย ปลอดภัย และสามารถเริ่มต้นใช้ได้ทันทีโดยไม่ต้องรอให้เกิดอาการการเดินทางจะปลอดภัยและสนุกมากยิ่งขึ้น หากคุณเตรียมตัวอย่างใส่ใจ และไม่มองข้ามสุขภาพขาและหลอดเลือดของคุณเอง
